Jan Chryzostom Pasek i jego "Pamiętniki "

Jan Chryzostom Pasek, herbu Doliwa (ur. ok. 1636 w Węgrzynowicach, zm. 1 sierpnia 1701 w Niedzieliskach) – polski pamiętnikarz epoki baroku.

Życiorys:

Ziemianin i żołnierz
Jan Chryzostom Pasek pochodził z mazowieckiej szlachty, wykształcony w kolegium jezuickim w Rawie Mazowieckiej, przez 10 lat Pasek prowadził barwne i burzliwe życie żołnierza (m.in. pod dowództwem hetmana Czarnieckiego w Danii). Pasek był pieniaczem i awanturnikiem procesującym się osiemnastokrotnie, pięciokrotnie skazany na banicję, a w 1700 r. na infamię. W czasie rokoszu Lubomirskiego stanął po stronie króla, ale przyznawał również wiele racji opozycji i krytykował bratobójcze walki. Do roku 1668 Pasek był dzierżawcą wsi Olszówka, w 1668 wydzierżawił wsie Miławczyce i Bieglów, a po 2 latach, w 1670, objął w posiadanie wieś Smogorzów, którą wniosła w posagu jego żona Anna z Remiszowskich primo voto Łącka. W 1676 Pasek oddał w dzierżawę przynoszący dochody Smogorzów i za 10 tys. złotych kupił Skrzypiów i Zakrzów.

Kres życia pisarza

Jan Chryzostom Pasek mieszkał przez część swojego życia na ziemi kieleckiej, we wsi Olszówka Stara koło Wodzisławia w powiecie Jędrzejów (uwieczniono to kamienną płytą pamiątkową). Jego matka została pochowana w Stopnicy i to tam, w klasztorze Sercanów spoczywa najprawdopodobniej ciało pisarza.

Pamiętniki:
Pamiętniki, które spisywał najprawdopodobniej pod koniec życia (w latach 1690–1695), zostały wydane drukiem w 1836 przez hrabiego Edwarda Raczyńskiego. Dzielą się one na dwie części: lata 1655–1666 – żołnierska służba Rzeczypospolitej, lata 1667–1688 – żywot ziemiański (sprawy domowe i publiczne). W swej narracji wspomnieniowej autor umieścił m.in. wiersz liryczny (np. pożegnanie ukochanego konia Deresza), panegiryki opiewające wiktorie nad rzeką Basią czy pod Wiedniem, listy Jana II Kazimierza i Stefana Czarnieckiego, uroczyste mowy, fragmenty popularnych piosenek, przyśpiewek, kąśliwych paszkwilów na Litwinów. Pasek przyjął w swej relacji konwencję narracji gawędziarskiej z elementami języka potocznego, obrazowego, wplótł humor, dowcipy, rubaszne słownictwo. Posługiwał się często tzw. makaronizmami (mieszaniną słów i wyrażeń polskich oraz łacińskich). Nie bez powodu nazywano Pamiętniki epopeją Sarmacji polskiej. Stały się źródłem pisarskiej inspiracji w XIX w. (np. Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Henryka Sienkiewicza, Zygmunta Krasińskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Henryka Rzewuskiego) i w literaturze XX w., np. w poezji Jerzego Harasymowicza, Ernesta Brylla, w powieści Witolda Gombrowicza Trans-Atlantyk (parodia gawędy szlacheckiej). Liczne odwołania do pamiętników Paska są dowodem zakorzenienia twórców polskich w XVII-wiecznej kulturze narodowej